Hoofdpagina

Uit Jelle van der Meer
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

Jelle van der Meer is freelance journalist en publicist. Hij schreef voor Trouw, HP/De Tijd en De Groene Amsterdammer en legt zich sinds 2000 toe op journalistiek onderzoek, zowel in opdracht als op eigen initiatief. Hij is (mede)auteur van boeken als Grenzeloze Solidariteit (2004), Gelijk (2006) en Over de grenzen van de leerkracht (2011). In 2014 werd Opwaaiende toga's. Achter de schermen van de rechtbank genomineerd voor de Eva Meilloprijs. In 2018 verscheen de bundel Voor wie is de erfenis, eind 2019, het boek 'Nieuwe Zekerheden in onzekere tijden' en in 2020 een pleidooi voor een betere bijstand. Net uit is een essay over de 'boze burger'.

Voorkant toga.jpeg
Voorkant 2 erfenisboek.jpg

Journalist en onderzoeker

Ik begon ooit met het schrijven voor dagbladen, vervolgens werkte ik voor week- en maandbladen en uiteindelijk was de stap naar boeken een logische. Ik ben en blijf een journalist maar de nadruk is steeds meer op onderzoek komen te liggen. Ik speur niet naar hard nieuws maar wil achterhalen hoe de dingen werken. En dat mag enige tijd kosten. Soms een week, soms enkele maanden en zo nodig een jaar. Het kan gaan over uiteenlopende onderwerpen, van strafrecht en migratie tot hangjongeren en passend onderwijs. Ik ga op pad, spreek met mensen, kijk rond en zoek naar context en historisch perspectief. Mijn onderzoeken zijn zoektochten, niet zo zeer naar falen en schandalen, maar naar dilemma's, keerzijdes en onbedoelde effecten. En daar doe ik dan verslag van in een mooi en leesbaar verhaal.

Hieronder een greep uit mijn werk.

Net uit

Met de 'Fortuyn-opstand' van 20 jaar geleden maakten we voor het eerst kennis met de 'boze burger', sindsdien is hij niet meer uit het nieuws geweest. Dit essay zet het vele onderzoek naar dit fenomeen op een rij: wie zijn die mensen?, wat zit hun nu precies dwars?, zijn ze wel boos? En hoe moeten politici en bestuurders hiermee aan de slag?

Verkrijgbaar via Van Gennep of de boekhandel

Hier is een korte versie

En hier een mini versie

Nog altijd actueel

"De opstand gaat niet om vrees voor globalisering of om identiteitsverlies, maar heel gewoon om macht. Het volk wil deelname aan de macht. En wij, de middenklasse van toen en inmiddels elite, worden aangevallen. Onze posities, onze omgangsvormen, onze gedroomde samenleving staan allemaal op het spel. Dat is even schrikken." Dat schreef ik in 2010 in een essay voor Beleid en Maatschappij. Het leest als een analyse van de politieke gebeurtenissen in Europa van vandaag (gele hesjes, Brexit-crisis, Staatscommissie politieke hervormingen). De vertrouwensband tussen 'volk' en 'elite' is verbroken en moet worden hersteld.


Hoeveel immigratie kan een verzorgingsstaat aan? Waar en hoe trek je grenzen? Een bundel over dit onderwerp verscheen in 2004 en is sindsdien alleen maar actueler geworden. Bij het uitkomen stond dit essay in de Volkskrant. Een iets langere versie verscheen in de Helling. Hier de gehele bundel.

Zie ook verderop, onder Boeken.

Recent werk

De bijstand is ziek. Tweederde van de bijstandsontvangers zit al langer dan twee jaar op het bijstandsbankje, 40 procent al langer dan vijf jaar. Ze krijgen de verkeerde aandacht, een groot deel krijgt helemaal geen aandacht. Het gaat om honderdduizenden mensen die gemarginaliseerd worden. Dat heet institutionele verwaarlozing. Dit essay analyseert wat er fout gaat en doet radicale voorstellen voor een betere bijstand. Verschenen in Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken nr 3, 2020

Hier de korte versie: De bijstand kan veel beter

Hier de lange versie: Een betere bijstand

Door: Monique Kremer en Jelle van der Meer


Het gaat goed met Nederland en de Nederlanders. Economisch loopt het gesmeerd, we zijn gezonder dan ooit, we geven ons leven gemiddeld een 7,8. En toch is de stemming somber. Onzekerheid overheerst op veel terreinen, een gebrek aan vertrouwen over de nabije toekomst. Wat is hier aan de hand? Dit boek legt de onzekerheden bloot en gaat op zoek naar nieuwe zekerheden voor arbeid, onderwijs en politiek en cultuur.

Onder redactie van Fabian Dekker, Marcel Ham en Jelle van der Meer. Uitgegeven als jaarboek van Sociale Vraagstukken. Het boek is hier te koop.

Gepresenteerd op 22 november 2019, tijdens de Nacht van de Sociologie


Hoe gaat werk er in de toekomst uit zien? Welke sociale, economische, technologische en culturele ontwikkelingen veranderen de aard van het werk en hoe zien die veranderingen er uit? Op welke manier kan beleid daar op aansluiten? De WRR-onderzoekers Monique Kremer en Robert Went verdiepten zich drie jaar lang in de Toekomst van werk. Begin 2020 verscheen hun slotrapport Het betere werk. Als onderdeel van deze publicatie maakte Jelle van der Meer een serie portretten van werkenden onder de titel 'Een dag op het werk', waaronder de vrachtwagenchauffeur, de orderpicker, de onderwijzer en de accountant.

Gepresenteerd op 15 januari 2020 in Pakhuis De Zwijger.


De dode laat naast een grote leegte niet zelden ook een kleinere of grotere materiële erfenis na. De vraag wie dit toekomt, kan leiden tot ruzie of erger. Het erfrecht geeft de familie voorrang, maar iedereen kan met een testament over zijn graf heen regeren. Wie het geld ook krijgt, de overheid heft er belasting op. Volgens de één is dit pure diefstal, volgens de ander een rechtvaardige herverdeling. Piketty wijst de erfenis aan als oorzaak van het ontstaan van een nieuwe, vermogende aristocratie.

De erfenis is een onderbelicht fenomeen, een bundel waard. De erfenis wordt in dit boek belicht vanuit vele hoeken: juridisch, economisch, ethisch, antropologisch, cultureel en politiek. Geschreven i.s.m. een keur van auteurs. De redactie is van Paul de Beer, Janneke Plantenga, Wiemer Salverda en Jelle van der Meer. Naar een idee van en ter nagedachtenis aan onze vriend Leendert Colijn.

Voor wie is de erfenis? Over vrijheid, gelijkheid en familiegevoel, Van Gennep, 232 pagina's, 19,99 euro.

In de pers: een interview in de Volkskrant, een verslag in NRC en een opiniestuk in Het Financieele Dagblad


Voor een aanzienlijk aantal mensen in de bijstand is de kans op betaald werk klein of nul. Toch is maatschappelijke deelname wenselijk; volgens de wet is een 'tegenprestatie' zelfs verplicht. Gemeenten zoeken naar passende vormen van participatie en stuiten daarbij op velerlei dilemma's zoals de mate van verplichting en het gevaar van verdringing.

Dit project is een reportage langs nieuwe praktijken in een vijftal grote gemeenten in Nederland en twee in het buitenland. In opdracht van de leerstoel actief burgerschap (UvA) en het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken. Presentatie: 17 januari 2018

Hier het verslag, uitgekomen als dossier van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken


Scholen en ouders onderkennen het nut van samenwerken, maar zoeken naar de juiste vorm. Tijd, kennis en interesses zijn obstakels. Voor ouders staat het belang van het eigen kind voorop, scholen zijn er voor alle kinderen – daar kan het in de samenwerking gaan wringen. In een reportage schetsen we een aantal voorbeelden van nieuwe vormen van uitwisseling die het individuele overstijgen en het collectieve voorop stellen. In het basis- en voortgezetonderwijs.

Uitgevoerd samen met Madelon Vriezen. In opdracht van Ouders&Onderwijs.


Wat vinden ouders van het onderwijs dat hun kind krijgt? Wat vinden ze van de school, de veiligheid, het maatwerk, de communicatie? Welke bijdrage willen ouders leveren en welke ruimte voor betrokkenheid geven scholen? Jaarlijks maakt de Onderwijsinspectie een 'Staat van het Onderwijs' op. Dat maakt nieuwsgierig naar hoe ouders daarover denken. Daarom dit jaar voor het eerst ook een 'Staat van de Ouder'.

In samenwerking met Madelon Vriezen. In opdracht van Ouders&Onderwijs.

Een samenvatting in dit opinieartikel op de website van Sociale Vraagstukken


Het beeld van de zelfstandige zonder personeel is dat van een uitgebuite of juist succesvolle maar in ieder geval lonesome cowboy. De werkelijkheid is anders, veel zzp-ers organiseren zich in allerlei soorten samenwerkingen om kosten, risico's en kennis te delen, om klanten te werven, zich te scholen en te kunnen roddelen. Met de toename van het aantal zzp-ers groeit er een web van virtuele en reële, formele en informele netwerken. Hoe sterk zijn die verbanden en zijn ze er voor iedereen?

Deze vragen staan centraal in een zoektocht langs Open Coffees, zzp-ontbijten, flexplekhubs, platforms, coöperaties, broodfondsen en veel meer.

Geschreven op verzoek van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR); gepubliceerd als hoofdstuk in de verkenning Voor de zekerheid.


Hoe werkt passend onderwijs in de praktijk? Deze publicatie neemt de lezer mee in een journalistieke zoektocht langs basis- en middelbare scholen. Leraren vertellen over wat zij meemaken met zorgleerlingen en niet-zorgleerlingen. Sluiten de goede bedoelingen van de wet aan bij de werkelijkheid van het lesgeven? Ouders komen aan het woord over wat hun ervaringen zijn op scholen: krijgen hun kinderen het passende onderwijs dat zij wensen?

'De bomen en het bos' is geschreven vanuit het evaluatieprogramma passend onderwijs.


De coöperatie is in trek. Een oud fenomeen wordt herontdekt als een democratische vorm van ondernemen. Ze is populair bij burgers die de handen ineenslaan om zelf voorzieningen te organiseren. Zie de energie- en zorgcoöperaties.

Deze publicatie is een reporatage langs een achttal wooncoöperaties, van ouderen die samen een hofje bouwen tot buren die een straat kopen om sloop tegen te houden. Het zijn mensen die zeggenschap willen hebben over hun eigen woonvorm. Wie zijn deze mensen, wat krijgen ze voor elkaar en waar lopen ze tegen aan? Kan de coöperatie een alternatief zijn voor de corporatie?

Dit boekje is gemaakt op verzoek van het kennisinstituut Platform31 en is hier gratis te downloaden.

Op Sociale Vraagstukken stond een opinie-artikel. In Trouw en Volkskrant verschenen besprekingen.


Voorkant De ondernemende burger.jpg

Het fenomeen 'burgerinitiatief' maakt de tongen los. Sommigen zien een nieuwe democratie gloren, anderen ontwaren vooral uitbuiting van vrijwilligers. In het boek De ondernemende burger. De woelige wereld van lokale initiatieven gaan Marcel Ham en Jelle van der Meer op bezoek bij een twaalftal burgerinitiatieven. Wie zijn die ondernemende burgers die onbetaald een buurthuis runnen, een zwembad overnemen of een zorgcoöperatie beginnen? Wat is hun motivatie, wat presteren ze en hoe komen ze aan geld? En hoe onafhankelijk zijn ze eigenlijk van de overheid? Dit boek is een kritisch onderzoek naar de lokale initiatieven.

Op 19 maart was de presentatie met de overhandiging van het eerste exemplaar aan minister Plasterk.

Bij het uitkomen van het boek verscheen van de auteurs dit opinie-artikel in de Volkskrant. Het boek is hier in zijn geheel te lezen en te bestellen (12,50 euro).


Presentatie in Stadsschouwburg
Voorkant toga.jpeg

Hella Rottenberg en Jelle van der Meer verbleven een klein jaar op de rechtbank van Haarlem, liepen mee met rechters, officieren van justitie en advocaten en kregen zo een uniek inkijkje in de dagelijkse praktijk van het strafrecht. Opwaaiende toga's doet daar op meeslepende wijze verslag van.

De auteurs voor de Haarlemse rechtbank

Over strafzaken wordt in de media veelvuldig en vooral ook emotioneel bericht. Maar hoe gaat het er nu echt aan toe? Hoe gaan rechters en officieren om met de toegenomen kritische belangstelling van publiek, pers en politiek en hoe beïnvloedt dat hun werk? Met die vragen in het achterhoofd volgden we achter de schermen kleine en grote strafzaken, van een liquidatie in het criminele circuit tot joyriding en overlast van Marokkaans-Nederlandse straatschoffies. We keken mee over de schouders van de togadragende hoofdrolspelers en kregen inzicht in hun twijfels, overwegingen en beslissingen. We zagen de haperingen in het systeem.

Opwaaiende toga’s geeft achtergrond bij de voortdurend oplaaiende discussies in het publieke debat, of het nu gaat om de hoogte van de straffen, de rol van het slachtoffer, het vasthouden van verdachten of het toelaten van camera’s in de rechtszaal. Het is bovenal een spannend boek. (Uitgave Van Gennep; verkrijgbaar in de boekhandel, 19,90 euro)

Genomineerd

Opwaaiende toga's is genomineerd voor de Mr Eva Meilloprijs 2014 Citaat van de jury: "Dit boek heeft een rijkdom die slechts zelden bereikt wordt." Lees hier het volledige rapport van de jury (voorzitter Paul Schnabel), uitgesproken op 9 oktober 2014 in de Rode Hoed.

Pers n.a.v. het boek

NRC recensie Volkskrant opinie Villamedia interview Trema bespreking Mr Magazine interview Advocatenblad recensie Tijdschrift Sociale Vraagstukken artikel

Boeken, bijdragen aan boeken

Steeds meer mensen zitten met onaflosbare schulden. Dat is een sociaal probleem, maar misschien ook wel een moreel probleem. Dat is het uitgangspunt van deze rondgang langs dominees en deurwaarders, op zoek naar de betekenis van (financiële) schuld en vergeving.

Dit is een hoofdstuk in het jaarboek Verlossing van schuld en boete van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken. Lees hier een recensie.


RMO-publicatie, 2013; geschreven samen met Sadik Harchaoui en Rienk Janssens

Jongeren mogen pas van school af als ze minimaal een mbo-2 diploma hebben. Het idee is dat ze zonder dat diploma niet aan het werk komen. Dit essay zet hier vraagtekens bij. De startkwalificatieplicht is een overschatting van de rol van onderwijs, leidt tot diploma-inflatie en diskwalificeert jongeren die niet in keurslijf van de school passen maar wel degelijk talenten hebben. In plaats van een leerplicht op jonge leeftijd zou een langlopend leerrecht een beter alternatief zijn.

Zie ook: Interview met Harchaoui in NRC Handelsblad n.a.v. deze publicatie.


NiDi-onderzoek, 2012; geschreven samen met Marcel Ham

Het begrip 'allochtoon' is in de jaren negentig uitgevonden om achterstanden te achterhalen en te verkleinen. Handig voor beleid, maar inmiddels roept de term weerstand op. In een zoektocht naar het nut van deze etnische categorisering nemen de schrijvers een kijkje in de lokale praktijk van een aantal grote gemeenten en gaan langs bij wetenschappers. Het dilemma: de etnische bril vertekent maar zonder bril kan het niet. Om de werkelijkheid te begrijpen zijn ook andere brillen nodig.

Zie ook: Opiniestuk in nrc.next en een interview met professor Han Entzinger in Trouw


DSC000732.jpg

Passend onderwijs voltrekt zich grotendeels over de hoofden heen van leerkrachten. Dit boek gaat op reportage langs basis en middelbare scholen en vertelt over de (angstige) verwachtingen die daar leven. Leerkrachten zien passend onderwijs als een overbodige vernieuwing, opgelegd door beleidsmakers die de dagelijkse praktijk van onderwijs niet kennen. Wat hen betreft is de grens bereikt van wat zij en de klas nog aankunnen.

Zie ook: Opiniestuk in de Volkskrant (onderaan de pagina)


Voorkant Indicatiestelling.jpg

RMO-onderzoek, 2010

De onafhankelijke indicatiestelling wordt hevig verketterd. Ze zou te bureaucratisch zijn en de relatie tussen cliënt en hulpverlener frustreren. Maar waarom was de indicatiestelling ook al weer in het leven geroepen? Deze publicatie keert terug naar het begin van de indicatiestelling, laat zien welke uiteenlopende vorm ze heeft gekregen op de terreinen van de AWBZ, jeugdzorg en speciaal onderwijs. Het gat tussen het idee en de weerbarstige praktijk blijkt groot. Niettemin: als de indicatiestelling niet bestond zou hij waarschijnlijk vandaag nog uitgevonden worden en morgen ingevoerd.


In: Lokale politiek als laboratorium, WBS jaarboek 2009

Een reportage uit de Groningse gemeente Loppersum geeft inzicht in de mogelijkheden en onmogelijkheden van lokale politiek. De paradox is dat decentralisatie van Rijksbeleid naar de gemeente de burger juist op afstand zet.


Samen met Sadik Harchaoui ; Forum 2009

Een analyse van de mogelijke gevolgen van de kredietcrisis voor de sociaal-economische positie van migranten. En de risico's van toenemende ongelijkheid voor polarisatie langs etnische en religieuze lijnen.


In: De ontkokering voorbijRMO-advies 2008

Voorkant De ontkokering voorbij.JPG

Na vermeend overheidsfalen is de diagnose steevast 'verkokering', en de oplossing altijd 'meer samenhang'. Maar ontkokering leidt zelden tot succes, veel vaker tot meer bureaucratie. Reorganisaties zijn bovendien energieverslindend en leiden af van de inhoud. De jeugdzorg is een voorbeeld van een organisatie waar de aandacht al vele jaren vooral naar binnengekeerd is. De samenleving moet accepteren dat sommige problemen complex en veelzijdig zijn. En als samenhang gewenst is, zoek die dan op de werkvloer in plaats van in de bureaucratie.


Bundel onder redactie van Paul de Beer, Jelle van der Meer en Pieter Pekelharing

Wie durft er nog te pleiten voor gelijkheid in een tijd waarin iedereen zich juist wil onderscheiden? We willen mooier, sneller en rijker zijn dan de ander; we willen ruimte voor talent, loon naar verdienste. Gelijkheid wordt gezien als een keurslijf dat de vrijheid inperkt. Is dat terecht? Kunnen we zonder gelijkheid? Dit boek onderzoekt het gelijkheidsideaal in het onderwijs, de zorg, de arbeidsmarkt, de inkomens, de veiligheid en in de internationale verhoudingen. De auteurs stellen vast dat de traditionele invulling van het begrip gelijkheid achterhaald is en komen met een alternatieve visie op gelijkheid.

Het boek kwam uit op Het grote weekend van de gelijkheid, in De Balie, Amsterdam

Zie ook: VPRO Boeken


Bundel onder redactie van Han Entzinger en Jelle van der Meer

De verzorgingsstaat bestaat bij gratie van afgrenzing, bij duidelijkheid over wie meedoet en wie niet. Zoals Abram de Swaan het ooit formuleerde: 'Een verzorgde samenleving is een gesloten samenleving'. Immigratie stelt ons dus voor een probleem en er lijken maar twee opties te zijn: grenzen dicht of verzorgingsstaat afbreken. Beiden onaantrekkelijk. Dit boek zoekt naar mogelijkheden solidariteit te combineren met open grenzen. Anno 2018 meer dan ooit actueel.

Bij het uitkomen van dit boek verscheen van Jelle van der Meer een kort essay in de Volkskrant, in een iets langere versie en met een andere titel ook in de Helling. Lees de reacties van Ido de Haan, Fabel van de illegaal, Paul Scheffer in de NRC en Hans Wansink in de Volkskrant.


Met bijdragen van Aspha Bijnaar, Hein de Haas, Abdel Ilah Rubio en Marja Vuijsje

Migranten uit arme landen snijden de banden met het oude thuisland niet door, ze sturen geld en goederen naar familie. Voor veel landen zijn deze overdrachten een belangrijke bron van inkomsten die de officiële ontwikkelingshulp overtreft. In dit boek vertellen migranten uit Suriname, Marokkanen, Kaapverdië en Somaliërs aan wie ze geld geven, waarom ze dat doen en hoeveel en hoe vaak. En hoe het geld gebruikt wordt.

Eigen parochie eerst, affiche+aankondiging.jpeg

Bovenstaande boeken Grenzeloze Solidariteit en Stille Gevers waren bij uitkomen in 2004 inzet van een geruchtmakend themaweekend over migratie en solidariteit in de Balie.





  • De Verplaatsing van de democratie', De Balie, 2001
    Verplaatsing, voorkant.jpeg

Samen met Marcel Ham

De overheid treedt terug en decentraliseert, wat betekent dat voor het toezicht op de collectieve belangen? Dit boek gaat langs bij het basisonderwijs, volkshuisvesting, de landbouw en de media. Het laat zien dat als het Rijk publieke taken uit handen geeft, de democratie er achteraan moet. Privatisering en decentralisering vraagt om nieuwe vormen van verantwoording, debat en tegenspraak.

Artikelen, essays, columns

  • Heel de mens' Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken, winter 2013 nummer 4
  • Lente Beleid en Maatschappij, 2012 nr 2, themanummer Tien jaar na de moord op Pim Fortuyn

Over de tendens om onderwijs als een individueel ipv als een collectief goed te zien.

Over de aanhangers van Wilders en het dedain van de elite. Met een reactie van Ido de Haan

Ouder werk

De Helling

Helling 2010 nr 1

Van 1997 tot eind 2006 was ik hoofdredacteur van de Helling, het kwartaalblad van het Wetenschappelijke Bureau van GroenLinks. De Helling is een tijdschrift over politiek en samenleving, gemaakt door een onafhankelijke redactie. Met analyses, interviews en opinies, niet over de (Haagse) waan van de dag, maar over sociaal-culturele onderstromen, en met veel aandacht voor vorm en veel ruimte voor fotografie. Zie hier Helling 2010 nr 1, toen ik eenmalig als hoofdredacteur op herhaling ging.

In het archief op de website van de Helling staat een chronologisch overzicht van mijn bijdragen over de periode vanaf 2003.

Hieronder een selectie van interviews met denkers van internationale naam en faam.


Overig

  • Medewerker De Balie 2000-2006 (zie oa publicaties hierboven)
  • Medewerker van de Groene Amsterdammer 1997-2001: Commentaren, reportages, analyses
  • Medewerker maandblad Onze Wereld 1997-2000
  • Hoofdredacteur maandblad Milieudefensie 1992-1996
  • Freelance-praktijk vanuit Amsterdam 1990-1992, voor oa HP/De Tijd, Intermediair, Trouw
  • Freelance-praktijk vanuit Maastricht 1988-1989, voor oa Trouw, Brabant Pers, Agrarisch Dagblad, Intermediair, De Tijd
  • Freelance-praktijk vanuit Groningen 1984-1987, voor oa Het Vrije Volk, Leeuwarder Courant, Winschoter Courant
  • De Lawine, stadskrant van Groningen, 1983-1986
  • Wetenschap, in Tijdschrift voor Politieke Ekonomie (TPE) 1982 nr 3: Over de ondergang van het bouwconcern OGEM

De aanvang

Geboren (1957), getogen (Harderwijk) en opgeleid (Groningen, economie aan de Rijksuniversiteit)

Contact

ceo [apenstaart] jellevandermeer.nl